با سلام خدمت تمامی بازدید کنندگان، بخصوص دانشجویان، دانش پژوهان، اساتید و فرهیختگان سرزمین زیبای من

من دکتر عباس کشتکار، دارای مدرک دکترای تخصصی اپیدمیولوژی و آمار زیستی و استادیار دانشگاه علوم پزشکی تهران، حدود 15 سال سابقه تدریس دروس روش تحقیق و آمار به دانشجویان سطوح مختلف از کارشناسی، کارشناسی ارشد، دکترای تخصصی و اعضای هیات علمی دانشگاههای مختلف کشور را در کارنامه ام دارم.
بخاطر ماهیت رشته و تخصصم، بیشتر از همه با دانشجویان و فراگیرانی سر و کار داشته ام که رشته تحصیلی آنها آمار نبوده، اما بعنوان یک ابزار علمی،  نیازمند آمار کاربردی و درک مناسب از این علم میباشند. متاسفانه اکثریت این عزیزان، از دروس آمار (و با درجات کمتری روش تحقیق) وحشت داشته و یادگیری این علم را بسیار دشوار و دور از دسترس میدانند.

من بعنوان یک مدرس از سالها پیش و در مواجهه با این مشکل، بدنبال راه حل مناسب و اثربخشی برای آن بودم:
 اول از همه ضمن ارتقاء سطح دانش و درک خودم از این علم و عمق بخشیدن به آن (اعتقاد دارم که یک مدرس آمار اگر بخواهد آموزشش اثربخشی و تاثیر مناسبی بر روی دانشجویانش داشته باشد، باید ابتدا خود به درک عمیقی از این علم و کاربردهای آن رسیده باشد)، خودم را جای مخاطبینم گذاشتم، با همان خصوصیات و ترسها، و تلاش کردم شیوه مناسب را برای آنها پیدا کنم.
یکی از شیوه هایی که در آموزش آمار کاربردی انتخاب نموده و نتیجه قابل قبول و حیرت انگیز آنرا به عینه مشاهده نمودم، آموزش همزمان مبانی تئوری و روشهای عملی (بخصوص کار با نرم افزارهای آماری) بود. اسم این روش را آموزش ادغام یافته گذاشتم. در طول 7 سال گذشته با این روش و سایر راهکارهایی که به آنها دست یافتم، توانستم علاوه بر زدودن احساس یا نگرش ترس از دانشجویان نسبت به آمار، بسیاری از آنان را به درجه ای از درک، دانش و مهارت آماری برسانم که اکنون به یک محقق برگزیده در رشته تخصصی خود تبدیل شده، کلیه تجزیه و تحلیلهای آماری پروژه های پژوهشی خود و همکارانشان را انجام میدهند و قدرت بالایی در تفسیر یافته های آماری و نتایج تستهای مربوطه پیدا نموده اند (البته نقش پشتکار و زحمات این عزیزان را نیز نبایدکتمان نمود، اما قطعا اگر علاقمندی آنها به مباحث آماری ترغیب نمیگردید، دستیابی به این سطوح غیرممکن میشد).

طی 8 سال اخیر بیش از 50 دوره آموزشی (در قالب کارگاه آموزشی یا کورس) در زمینه مباحث مختلف روش تحقیق و آمار (کاربردی) در بسیاری از دانشگاهها و سازمانها برگزار نموده که حدود 15 دوره از بین آنها دوره هایی بوده که برای اولین بار در سطح کشور و توسط اینجانب طراحی گردیده بود. در برخی دانشگاهها، فقط با برگزاری یک دوره کارگاه آموزشی برای دانشجویان دکترای تخصصی (PhD) درخواست 6 کارگاه به اینجانب ارائه شد. کارگاههای آموزشی بنده در بسیاری از دانشگاهها، بیشترین تعداد ثبت نام افراد شرکت کننده را داشته و دارد.

حال که آموزشهایم توانسته به ارتقاء دانش و مهارت دانشجویان، محققین و اساتید بسیاری در کشور عزیزم، کمک نماید، مناسب دیدم تا با بهره گیری از زیرساخت اینترنت و فن آوری اطلاعات و با توجه به دسترسی بالای کلیه مخاطبین به وب، گستره این برنامه های آموزشی را توسعه داده تا انشاءالله زمینه بهره برداری و ارتقاء سطح علمی و پژوهشی فرهیختگان سرزمینم، اعم از دانشجویان، محققین، اساتید، مدرسین دروس آمار و روش تحقیق و دروس مشابه را فراهم نمایم.

این وبلاگ فضایی خواهد بود که فعلا برنامه های آموزشی و مقالات آموزشی ام را از این طریق به علاقمنمدان ارائه خواهم نمود. البته در آینده نزدیک و بر اساس درخواستهای فراگیران عزیز، پیش بینی میکنم که این فضا را به یک وب سایت مناسب ارتقاء دهم، اما همانطور که عرض نمودم، تا آن زمان، این وبلاگ پل ارتباطی بنده با شما عزیزان خواهد بود.

با سپاس فراوان و به امید آنکه مطالب و محتویات این مجموعه، مورد استفاده علاقمندان قرار گیرد.

با سلام و احترام خدمت اساتید محترم، پژوهشگران و دانشجویان عزیز

همانطور که همگی میدانید، اگر نگوییم تنها خروجی یا برونداد یک پروژه یا طرح پژوهشی، مقاله علمی است، قطعا یکی از مهترین آنهاست. اهمیت این محصول در همه حوزه ها یا رشته های علمی تقریبا یکسان بوده و حتی کمیت و کیفیت عملکرد علمی و پژوهشی افراد محقق را با  شاخصهای کمی و کیفی تولید مقالات مورد سنجش قرار میدهند.

حال که با اهمیت و حساسیت این محصول آشنا شدیم، ببینیم چه عواملی موجب میگردند که مقالات یک فرد متخصص یا محقق چاپ نشوند. به عبارت دیگر، عوامل تعیین کننده پذیرش، چاپ مقالات و یا رد مقالات چیست؟

درطی 20 سال اخیر و بخصوص 10 سال اخیر، بررسیهای علمی متعددی با هدف ارزیابی این عوامل (عوامل مورد بررسی در پذیرش یا رد مقالات) در مجلات مختلف علمی و همچنین به تفکیک حوزه های مختلف علمی دنیا، انجام گردیده است. برای شناسایی عوامل پیشگفت، در برخی از این بررسیها، از بانک اطلاعاتی مقالات رد شده و در برخی دیگر، از مصاحبه یا سوال از سردبیر یا داوران آن مجلات استفاده گردید.

نکته بسیار حائز اهمیت و تامل در یافته های این مطالعات، اولویت بالای اشکالات آماری و روش شناسی پژوهشی مقالات تنظیم شده در لیست مشکلات استخراج شده بود.

در این بخش قصد دارم در مورد این مشکلات، که دلیل اصلی رد مقالات و یا عوامل بازدارنده چاپ مقالات در مجلات با شاخص اثر بالا هستند، بحث و موشکافی داشته باشم. ضمنا چنانچه این مباحث مورد علاقه بازدید کنندگان و دانش پژوهان عزیز قرار گیرد، حتما رویکرد آموزشی نیز به این مباحث خواهم داد. امید اینکه طرح این موضوع، سرآغازی باشد بر ارتقاء دانش و بخصوص مهارتهای عملی نویسندگان مقالات و محققین. 

از سال تحصیلی 90-1389 و با آغاز پذیرش دانشجو در دوره های دکترای تخصصی پژوهشی (پژوهش محور)، فصل جدیدی در آموزش عالی کشورمان رقم خورد و افقهای جدیدی در دسترس قشر جوان و فرهیخته کشور قرار گرفت. اینجانب بعنوان یکی از مدرسینی که از همان ابتدا در آموزش (دوره های کلاسیک بصورت واحدهای آموزشی یا دوره های غیرکلاسیک یا غیرمدون) این عزیزان مشارکت داشته و همچنین بعنوان فردی که از حدود 15 سال پیش در کنار وظیفه آموزش، وظیفه تحقیق و فراتر از آن مدیریت حوزه پژوهش را نیز برعهده داشته، با چالشها، فرصتها و تهدیدهای نظام پژوهش دانشگاهی در کشور آشنایی کافی داشته ام. اکنون با گذشت بیش از سه سال از آغاز این فرایند مهم و کلیدی در عرصه پژوهش و آموزش کشور، شاید وقت آن رسیده باشد که با نگاه به دوره های زمانی گذشته و ارزیابی و تعمق در وضعیت موجود، نگاهی به آینده بیفکنیم تا ضمن مرور نقاط قوت و ضعف، فرصتها و تهدیدها، شرایط مطلوبتری را بتوانیم برای آینده این دوره یا مقطع تحصیلی ترسیم نماییم.

یکی از راههای ارزیابی اثربخشی یک دوره آموزشی، مقایسه خروجی یا محصول آن فرایند آموزشی با استانداردهای برونداد میباشد. فلذا این مهم، در آغاز مستلزم تعریف (یا باز تعریف) بایدهای دوره آموزشی (یا همان استانداردها) میباشد. همانطور که شما عزیزان، بهتر از بنده اشراف دارید، در آئین نامه دوره دکترای تخصصی پژوهشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، هدف ایجاد این دوره یا مقطع، این چنین توضیح داده شده است:

«هدف از ایجاد دوره دكتری تخصصی پژوهشی ، تربیت افرادی است كه ضمن احاطه یافتن به علوم مرتبط در زمینه ای خاص و آشنا شدن با روش های پیشرفته تحقیق و دستیابی به جدیدترین مبانی پژوهشی بتوانند ضمن فراهم آوردن بستری جهت حل مشكلات مبتلا به جامعه و در دست گرفتن رهبری پژوهش، با نوآوری در زمینه ارتقاء و توسعه روشهای نوین و پل زدن بین علوم پایه و كاربردی با هدف ارتقاء سلامت ، گامی در جهت خود كفایی كشور و توسعه پایدار و گسترش مرزهای دانش و ارتقاء‌ علمی مراكز تحقیقاتی و دانشگاه ها و احیاء روحیه خود باوری برای دست یابی به تازه های جهان دانش بردارند.

در آیین نامه ها و مقررات وضع شده در کشور، که آیین نامه ها و دستورالعملهای آموزشی نیز از آن جدا نبوده، معمولا به هدف از ایجاد یک دوره یا رشته، و تا حدی، به راهبرد یا استراتژی رسیدن به آن هدف (اهداف) اشاره میگردد. لیکن موضوعی که اهمیت آن بیش از دو مقوله هدف و راهبرد (حداقل در فرایندهای آموزشی) میباشد، بایدها یا همان استانداردهای دانشی و مهارتی است که انتظار داریم در پایان آن دوره یا مقطع، بوقوع بپیوندد. به عبارت دیگر، در فرایندهای آموزشی، برونداد یا محصول آن، یک فرد دانش آموخته است که باید دارای یکسری ویژگیها و شرایط باشد که به آنها استاندارد (البته از نوع استانداردهای محصول یا برونداد) میگویند. با همین رویکرد و نگاه است که بسیاری از دانشگاههای پیشرو در جهان، علی رغم اینکه ممکن است در روشهای آموزشی، متدها یا تکنیکها، تفاوتهای بارز و قابل توجهی با یکدیگر داشته باشند، اما نقطه اشتراک آنها، این موضوع است که استانداردهای برونداد آموزشی آنها روشن و شفاف می باشد. حتی مهمتر از مشخص و شفاف بودن این استانداردها، رسیدن به این دیدگاه یا رویکرد است که، روشها، شیوه ها و تکنیکهای آموزشی، باید در خدمت تحقق این استانداردها باشند، یا به بیان دیگر، باید روشها و متدهایی را برگزینیم که به بهترین و اثربخش ترین شکل موجود، استانداردها را در بروندادها محقق نمایند.

در این نوشتار، پس از تبیین مشکل، تلاش نموده تا موضوع مهم و کلیدی استانداردهای برونداد در دوره دکترای تخصصی پژوهشی را مورد بررسی قرار داده و از منظر کاربردی، راه حلی عملی برای آن پیشنهاد نمایم.